Điều trị sẹo lồi

Sẹo lồi là một loại sẹo bệnh lý gồ lên cao khỏi bề mặt da, thường có màu hồng hoặc đỏ tía, bề mặt nhẵn, cứng chắc, hình dáng không đều, do sự tổng hợp không kiểm soát và lắng đọng các sợi collagen ở vết thương. Nó có thể phát sinh ngay sau khi bị chấn thương, hoặc phát triển nhiều tháng sau đó. Sẹo lồi có thể gây khó chịu hoặc ngứa, đau nhức, co kéo và có thể lớn hơn nhiều so với vết thương ban đầu. Chúng có thể hình thành trên bất kỳ bộ phận nào của cơ thể, mặc dù ngực trên, bả vai, vùng xương ức, xương hàm dưới, dái tai... đặc biệt là các vị trí dễ bị sẹo lồi hơn.

Sẹo lồi vùng giữa ngực rất hay gặp.

Sẹo lồi vùng bả vai.

Sẹo lồi vùng dưới hàm.

Các loại sẹo lồi khác.

Hình ảnh sẹo lồi ở dái tai sau khi xỏ lổ đeo khuyên tai.

Nguyên nhân chính xác mà sự liền vết thương đôi khi dẫn đến sự hình thành sẹo lồi đang được nghiên cứu nhưng vẫn chưa rõ ràng.

Trong khi ở hầu hết mọi người không bao giờ hình thành sẹo lồi, ở một số người sẹo lồi phát triển sau một chấn thương ngoài da hoặc rối loạn viêm da như vết rách,  xăm, bỏng, xỏ lổ tai, tiêm phòng, áp xe, phẫu thuật, hoặc côn trùng đốt và các mụn trứng cá... Các chủng tộc da sẫm màu và người châu Á hình thành sẹo lồi dễ dàng hơn người da trắng.

Sẹo lồi vô hại với sức khỏe nói chung và không biến thành ung thư da. Tuy nhiên, khác với các loại sẹo khác, sẹo lồi không bao giờ giảm đi theo thời gian.

Sẹo lồi thường gây mất thẩm mỹ và ảnh hưởng nhiều đến tâm lý và giao tiếp xã hội của bệnh nhân. Việc dự phòng và điều trị sẹo lồi thường gặp rất nhiều khó khăn.

Các tư vấn y tế được tìm kiếm thường để giảm ngứa,  giảm đau, giải quyết các hạn chế vận động và chủ yếu để làm giảm bớt các biến dạng thẩm mỹ.

 

 

Khi vết thương lành, các mô sẹo, lúc đầu thường có màu đỏ và hơi nổi lên bề mặt da. Sau một vài tháng, vết sẹo thường trở nên phẳng và nhạt màu. Nếu có nhiều sức căng trên vết thương đang lành, vùng lành thương sẽ khá dày hơn bình thường. Đây được gọi là một vết sẹo phì đại hay sẹo quá phát.

Hình ảnh sẹo quá phát hay sẹo phì đại.

May mắn hơn sẹo lồi, sẹo phì đại có quá trình tiến triển và tiên lượng tốt hơn nhiều. Về mặt sinh học, sự tăng sinh bất thường của các sợi collagen chỉ tạm thời và diễn ra trong giai đoạn đầu của của quá trình liền sẹo, sẽ được sửa chửa ở giai đoạn sau của quá trình liền sẹo, sẹo sẽ giảm dần và có xu hướng trở nên phẳng như một sẹo bình thường.

Ỏ giai đoạn đầu, sẹo phì đại hay sẹo quá phát cũng phát triển to lên thành khối cứng, màu đỏ hoặc hồng, gây ngứa, đau và khó chịu cho bệnh nhân. Vì thế, rất khó để nhận định đây là sẹo phì đại hay sẹo lồi.

Sự khác biệt quan trọng nhất giữa sẹo quá phát và sẹo lồi là những vết sẹo quá phát không phát triển vượt quá ranh giới ban đầu của tổn thương da.

Tuy nhiên, có thể phân biệt sẹo phì đại hay sẹo quá phát với sẹo lồi dựa theo một số đặc điểm như:

+ Sẹo phì đại thường chỉ phát triển trong một thời gian nhất định và không vượt ra ngoài phạm vi của vết thương ban đầu.

+ Sẹo quá phát hay sẹo phì đại có xu hướng tự giảm dần theo thời gian. Trung bình quá trình này sẽ mất từ 12 đến 18 tháng.

+ Không như sẹo lồi, sẹo phì đại hay sẹo quá phát có thể gặp ở bất kỳ vùng da nào trên cơ thể, bất kỳ giai đoạn phát triển nào của cơ thể; không liên quan đến yếu tố cơ địa, yếu tố di truyền hoặc giới tính.

+ So với sẹo lồi, các phẫu thuật sửa sẹo phì đại nếu đúng cách thường ít tái phát và có kết quả khả quan hơn về mặt thẩm mỹ.

Các bác sĩ lâm sàng luôn gặp khó khăn trong việc điều trị sẹo lồi và sẹo phì đại. Có nhiều phương thức chữa trị khác nhau đã được sử dụng trên lâm sàng. Corticosteroid tiêm trong sẹo, thuốc bôi tại chỗ, liệu pháp nén ép, liệu pháp áp lạnh, phẫu thuật, trị liệu bằng laser và miếng silicon dán là những lựa chọn đã được sử dụng rộng rãi. Xạ trị cũng có thể giúp ích trong trường hợp sẹo lồi tái phát. Gần đây nhất, laser xung màu cũng đã được sử dụng thành công để điều trị sẹo lồi và sẹo phì đại.

Không có phác đồ hướng dẫn cụ thể nào để điều trị sẹo lồi. Điều trị thường khác nhau theo từng trường hợp cụ thể, tùy thuộc vào sự phân bố, kích thước, độ dày và độ cứng của các tổn thương và sự phối hợp với tình trạng viêm.

Một sự kết hợp đa trị liệu dường như là lựa chọn tốt nhất. Mục đích của việc điều trị là giảm các triệu chứng như đau, ngứa, co kéo, làm mềm, phẳng và giảm kích thước sẹo, biến sẹo bệnh lý thành sẹo bình thường, cố gắng duy trì và kiểm soát sẹo ở tình trạng bình thường chứ không thể xóa hẳn hoàn toàn sẹo.

Liệu pháp nén ép

Áp lực kéo dài trên collagen phì đại đã được báo cáo là có hiệu quả trong việc ngăn ngừa tái phát sẹo lồi, sẹo phì đại sau khi điều trị phẫu thuật. Các loại quần áo nén ép được làm từ chất liệu co giãn có sẵn cho các vị trí giải phẫu khác nhau của cơ thể. Quần áo như vậy được khuyên đeo ngay sau khi vết thương liền sẹo.

Miếng dán hoặc thuốc bôi gel silicone

Miếng dán silicone giữ tiếp xúc với sẹo lồi, được bảo vệ bằng băng lổ xốp mịn trong 12 giờ mỗi ngày, dẫn đến sự cải thiện sẹo trong 50% trường hợp, trong vòng 3 đến 6 tháng. Băng này cũng có thể được sử dụng như một phương pháp phòng ngừa ngay sau khi phẫu thuật, sau khi vết thương phẫu thuật đã lành. Trong tất cả các phương thức điều trị không xâm lấn, việc sử dụng lực ép liên tục và phương tiện tiếp xúc thường xuyên, ví dụ: miếng dán hoặc thuốc bôi silicone, dường như thường được chấp nhận như những phương pháp duy nhất có khả năng kiểm soát sẹo phì đại, sẹo lồi mà không có tác dụng phụ đáng kể.

Thuốc bôi gel silicone đã được phát triển để thay thế cho miếng dán silicone trong một số trường, đặc biệt là những sẹo lồi, sẹo phì đại ở vị trí vùng mặt như sẹo môi, sẹo má, sẹo mí mắt...Các loại thuốc bôi gel hiện nay hay được sử dụng như Dermatix, Scar Esthetique...

Điều trị sẹo lồi hay sẹo phì đại bằng miếng dán silicone.

 

Điều trị sẹo bằng bôi gel silicone.

 

Tiêm thuốc trong sẹo

Triamcinolone

Tiêm corticosteroid tiêm trong sẹo (triamcinolone acetonide) luôn luôn là phương pháp điều trị đầu tiên cho sẹo lồi, sẹo phì đại. Steroid được biết là ức chế tổng hợp collagen và có đặc tính chống viêm. Sự teo da, một trong những tác dụng phụ của steroid, được sử dụng để đạt được hiệu quả điều trị ở sẹo lồi. Nhiều mũi tiêm trong khối sẹo lồi cách nhau từ 4 đến 6 tuần là cần thiết để đạt được hiệu quả mong muốn.

Lúc đầu thường rất khó để tiêm thuốc vào khối cứng của sẹo lồi. Vấn đề này có thể được khắc phục bằng cách làm mềm tổn thương bằng liệu pháp áp lạnh, laser xung màu hoặc bằng cách thêm hyaluronidase, hoặc bôi tại chỗ thuốc điều tiết miễn dịch như imiquimod. 

Các tác dụng phụ không mong muốn như giảm hoặc mất sắc tố, giãn mao mạch và teo da được thấy trong khoảng 20% ​​trường hợp được tiêm triamcinolone.

Điều trị sẹo lồi và sẹo phì đại bằng tiêm thuốc triamcinolone vào trong sẹo.

 

5-Fluorouracil

5-flurouracil (5-FU) 50 mg/ml một mình hoặc kết hợp với triamcinolone acetonide cũng đã được sử dụng trong điều trị sẹo lồi và sẹo phì đại.  5-FU đã được chứng minh là ức chế sự tăng sinh nguyên bào sợi trong nuôi cấy mô và được cho là làm giảm sẹo sau phẫu thuật bằng cách giảm sự tăng sinh nguyên bào sợi.

Đầu tiên các mũi tiêm thường xuyên hơn (1-3 lần mỗi tuần), sau đó tiêm cách nhau 4 đến 6 tuần đã được chứng minh là có hiệu quả trong việc giảm đáng kể kích thước của các tổn thương. Khoảng cách giữa 2 lần tiêm nên được quyết định bằng cách đánh giá độ cứng và viêm của tổn thương.

Tiêm 5-FU khá đau. Cơn đau này có thể được giảm bớt bằng cách thêm triamcinolone acetonide hoặc bằng cách gây tê vùng. Bổ sung 0,1 ml triamcinolone acetonide (10 mg/ml) vào 0,9 ml 5-FU (50 mg/ml) giúp giảm đau và giảm viêm. Hỗn hợp này chỉ nên được tiêm ở những phần sẹo cứng cho đến khi quan sát thấy vết sẹo hơi trắng. Trung bình 5 đến 10 lần tiêm là cần thiết để đạt được sự làm phẳng hoàn toàn các tổn thương.

Sự cải thiện các triệu chứng chủ quan như giảm đau, giảm ngứa, hoặc cảm giác kéo căng, và sự khó chịu được ghi nhận trước tiên, sau đó là làm mềm và làm phẳng tổn thương. Các tác dụng phụ duy nhất được thấy khi tiêm 5-FU là đau và châm chích, sự đổi màu hơi đen, ban xuất huyết tại chỗ tiêm và đôi khi loét nông.

Bleomycin, Interferon

Bleomycin, Interferon α-2b cũng đã được thử nghiệm để điều trị sẹo lồi, nhưng việc sử dụng nó bị hạn chế do tác dụng phụ và chi phí.

Phẫu thuật cắt bỏ

Sẹo lồi có thể được cắt bỏ bằng dao mổ hoặc phẫu thuật điện hoặc phẫu thuật laser, nhưng gần như 80-100% sẹo lồi được biết là tái phát sau khi điều trị phẫu thuật.

Sẹo lồi ở các khu vực như dái tai ít có khả năng tái phát hơn sau khi điều trị phẫu thuật nếu có các biện pháp phòng ngừa thích hợp và điều trị sau phẫu thuật.

Lý tưởng nhất là nên tránh phẫu thuật cắt bỏ sẹo lồi mỗi khi có thể, vì tỷ lệ thất bại là khá cao.

Hình ảnh sẹo lồi dái tai trước và 4 tháng sau khi điều trị phối hợp phẫu thuật và tiêm steroid trong sẹo.

 

Tuy nhiên, phẫu thuật cho các loại sẹo phì đại thường ít khi bị tái phát hơn và được sử dụng trong nhiều trường hợp.

Phẫu thuật cắt bỏ sẹo phì đại có thể có hiệu quả trong các trường hợp được lựa chọn nhưng đòi hỏi phải tuân thủ tỉ mỉ các nguyên tắc phẫu thuật và có các biện pháp bổ trợ như tiêm corticoides hoặc 5-FU trong sẹo, bôi imiquimod tại chỗ, hoặc xạ trị.

Liệu pháp áp lạnh

Đóng băng các tổn thương của sẹo lồi bằng nitơ lỏng, với 15-30 giây chu kỳ đóng băng-xả đông dẫn đến làm phẳng những sẹo lồi có độ sâu <6 mm, và tổn thương ở lưng cho thấy kết quả tốt hơn so với trên ngực.

Liệu pháp áp lạnh giúp làm mềm các tổn thương, làm cho việc tiêm thuốc vào tổn thương dễ dàng hơn. Liệu pháp áp lạnh khá đau đớn và cần phải gây tê tại chỗ. Vì hiệu ứng đóng băng của kỹ thuật phun không đạt đến toàn bộ độ sâu của sẹo lồi dày, nên phương pháp áp lạnh trong tổn thương đã được thử nghiệm và dường như hiệu quả hơn. Nó cũng tránh được sự mất sắc tố thường găp khi dùng kỹ thuật phun, vì lớp biểu bì vẫn còn chưa đụng chạm đến. Hiệu quả điều trị ở độ sâu từ 2 cm trở lên dễ dàng đạt được bằng phương pháp áp lạnh trong tổn thương.

Liệu pháp đông lạnh có thể gây ra sự phá hủy rộng rãi của mô tại điểm xâm nhập của kim và lối ra của nó, và gây nguy hiểm tiềm tàng nếu kim vẫn tiếp xúc với da sau khi đưa vào tổn thương. Điều này có thể tránh được bằng cách sử dụng kim cách ly với ngoại vi.

Nên hạn chế phương pháp áp lạnh chỉ nên sử dụng với sẹo lồi nhỏ.

Laser

Một số báo cáo đã ghi nhận việc sử dụng laser CO2 hoặc Erbium YAG để cắt bỏ các tổn thương sẹo lồi, nhưng tương tự như phương thức cắt bỏ, tỷ lệ thất bại là gần 100%, vì cắt đốt bằng laser thực sự đốt cháy tổn thương.

Laser xung màu gần đây (PDL) đã được thử nghiệm thành công để làm mềm các tổn thương.

Vì màu sắc đích của PDL là hemoglobin, PDL cũng giúp phá hủy các mạch máu nuôi dưỡng sẹo lồi, do đó làm giảm kích thước của nó. Người ta đã đưa ra giả thuyết rằng tình trạng thiếu oxy mô do laser dẫn đến giảm chức năng tế bào, sức nóng gây nên do tia laser dẫn đến sự phá vỡ dải disulfide với sự tái lập lại các sợi sau đó, hoặc sự phân giải collagen xảy ra sau khi kích thích cytokine.

Các bệnh nhân trưởng thành bị sẹo phì đại hoặc sẹo lồi ở vết mổ giữa xương ức sau phẫu thuật tim được điều trị bằng laser xung màu PDL cách nhau 6-8 tuần trong 6 tháng, cho thấy sự cải thiện đáng kể màu đỏ, chiều cao vùng sẹo, kết cấu bề mặt da và ngứa; sự cải thiện này tồn tại ít nhất 6 tháng.

Xạ trị (điều trị bằng bức xạ)

X-quang bề mặt, liệu pháp chùm tia điện tử và xạ trị kẽ đã được sử dụng trong quá khứ để điều trị sẹo lồi hiệu quả. Đã có nhiều tranh cãi trong việc sử dụng liệu pháp xạ trị có khả năng gây hại để điều trị các tổn thương lành tính như sẹo lồi. Nhưng các nghiên cứu cũng đã thấy rằng đáp ứng lâm sàng tốt có thể đạt được mà không có tác dụng có hại.

Kết luận

Mặc dù có một số phương thức chữa trị có sẵn để điều trị sẹo lồi, nhưng không có phương pháp điều trị nào có hiệu quả ở tất cả bệnh nhân. Hơn nữa, không có hướng dẫn có sẵn được đưa ra để chữa trị cho tất cả các loại sẹo lồi hay sẹo phì đại.

Điều trị kết hợp steroid tiêm trong sẹo có hoặc không phối hợp với 5-flurouracil (có thể xử lý trước bằng phương pháp áp lạnh trong sẹo hoặc laser xung màu để làm mềm tổn thương và giảm kích thước khối sẹo), và miếng dán hoặc gel silicone để ngăn ngừa sẹo tái phát dường như cho hiệu quả tốt hơn so với bất kỳ điều trị đơn lẻ nào.

Bước đầu tiên trong việc giảm thiểu sẹo và phòng ngừa sẹo lồi, sẹo phì đại là nên chú ý đến việc chăm sóc vết thương sớm. Các khuyến nghị sau đây dựa trên các nguyên tắc chung về chữa lành vết thương.

Mục tiêu với các vết thương nhỏ như trầy xước là để đạt được sự biểu mô hóa nhanh chóng bằng cách giữ ẩm cho vết thương đang liền sẹo bằng thuốc mỡ hoặc băng kín một phần. Khi biểu mô bị trì hoãn sau 10 - 14 ngày, tỷ lệ sẹo phì đại tăng lên đáng kể.

Phẫu thuật đóng vết thương hở nên tính đến sức căng trên vết thương. Các vết thương bị căng do chuyển động, vị trí cơ thể hoặc mất mô (sau khi cắt bỏ một tổn thương) có nguy cơ cao của sẹo phì đại, sẹo lồi và sẹo giãn. Khâu giữ chặt mô hợp lý với chỉ khâu trong da tiêu chậm hoặc không tiêu nên được xem xét. Một kỹ thuật hữu ích là đóng mô dưới da bằng chỉ khâu polypropylen có thể để nguyên tại chỗ trong 6 tháng cũng đã được đề nghị.

Điều trị sẹo lồi, sẹo phì đại thường khó khăn hơn một khi sẹo đã hình thành. Vi vậy, việc chăm sóc phòng ngừa sẹo xấu là hết sức quan trọng.